Nederlandse zwerfstenen: de resten van buitenlandse bergen
Waarom zijn er bij ons geen bergen? De kenner van het landschap en de aardkunde (geologie) van ons land Harry Huisman weet het antwoord wel. We zijn eigenlijk een stukje toevallig drooggevallen Noordzee. En wat er bij ons aan stenen te vinden is komt vooral van heel oud hooggebergte in Scandinavië. We zijn op bezoek bij het Hunebedcentum in Borger, waar heel veel zwerfstenen liggen. De meeste zwerfstenen zijn aangevoerd tijdens de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zo’n 240000 tot 125000 jaar geleden, letterlijk meegedreven met de Scandinavische ijsgletsjers waarvan het landijs uiteindelijk ook de noordelijke helft van Nederland bedekte.
Steen, ooit onderdeel van rotsen en bergen, kan op drie verschillende manieren gevormd zijn. Veel stenen zijn ontstaan door het stollen van vloeibaar, gesmolten gesteente, ook wel magma genoemd. Naast deze stenen uit de diepte van de aarde, zoals granieten en basalt zijn er afzettingsgesteenten , zoals zand- en kalksteen. De derde groep ontstaat door de omvorming van mineralen in stenen onder invloed van hoge druk en temperatuur. Deze metamorfe stenen, zoals gneiss en leisteen, worden vaak in diepere aardlagen gevormd. Bij de onderscheiding van steensoorten spelen mineralen een grote rol. Mineralen zijn natuurlijk voorkomende chemische verbindingen met een kristalstructuur. Daarvan zijn er wel meer dan 6000 verschillende, maar gelukkig zijn de meeste stenen te karakteriseren door een vijftiental mineralen, waaronder kwarts, veldspaat, mica en magnetiet.
Bij het op naam brengen van onze zwerfstenen kunnen we gebruik maken van 150 zogenaamde gidsgesteenten. Daarvan weten we de unieke herkomstplaats in Scandinavië. De variatie in stenen is wel heel groot, veel groter dan plant- en diersoorten in de biologie met min of meer vaste kenmerken. Het is zaak om heel veel stenen te bekijken en te vergelijken, de hulp inroepen van experts als Harry Huisman of ook na te kijken in zijn prachtige, vorig jaar uitgekomen Groot Keienboek, met veel kleurenfoto’s van Marja Braaksma. Harry Huisman heeft het voordeel van een fotografisch geheugen, hij onthoudt welke stenen hij (ooit) heeft gezien, maar dat is weinigen van ons gegeven. Des te kortzichtiger is het dat de gemeenteraad van Groningen in 2007 het natuurmuseum, met een prachtige collectie zwerfstenen, de nek heeft omgedraaid. Die kan nu niemand meer zien, politici weten soms echt in hun domheid niet wat ze doen. Kennis en onderzoek aan zwerfstenen en mineralen is nota bene ooit in Groningen begonnen, maar wordt nu aan volgende generaties onthouden. Gelukkig is er in elk geval een website van het Hunebedcentrum in Borger: www.stenenzoeken.nl
Landijs en rivieren
Behalve de noordelijke zwerfstenen die met het ijs uit Scandinavië ons land zijn binnengeschoven, zijn er ook zuidelijke zwerfstenen die via Rijn, Maas en Schelde in Nederland terecht gekomen, en oostelijke via Weser en Elbe. Trouwens, we hebben ons hele land te danken aan een oer-rivier, en wel de reusachtige Eridanos, 40 miljoen jaar geleden ontstaan. Die rivier, die een miljoen jaar geleden 2700 kilometer lang was, voerde vanuit Noord-Scandinavië via de huidige Oostzee enorme hoeveelheden zand en grind naar onze streken, en heeft daarmee de basis gelegd voor de huidige Noordzee, en ons land.
Zwerfstenen uitzoeken
Terwijl in de hele noordelijke helft van Nederland zwerfstenen in de grond liggen komen die vooral in Drenthe vaak aan de oppervlakte. Elders vaak verborgen onder veen en kleilagen komen nieuwe stenen bij het ploegen of de aardappeloogst op zandiger gronden tevoorschijn. Boeren willen daar meestal graag van af en sommigen brengen die naar het Hunebedcentrum in Borger. Daar ligt dan een hele grote hoop zwerfstenen. Elke woensdagmiddag kunnen jong en oud naar harte lust stenen uitzoeken, en hulp vragen bij het op naam brengen van die vaak prachtige zwerfstenen. Zie: www.hunebedcentrum.eu. In de winkel zijn daar ook het “Grote Keienboek” van Harry Huisman en Marja Braaksma, maar ook kleinere determinatiegidsen te koop.
Is deze Email nieuwsbrief naar je doorgestuurd meld je dan hieronder gratis aan!
Alle plaatjes zijn een interpretatie van de samenvatting gemaakt door Chatgpt. Soms prachtig soms correct soms een beetje off track.
Share this post